Het Hongerproces smaakt naar meer
Nieuwe Ooststellingwerver
19 september 2019 – Drie uitverkochte voorstellingen, ruim 2000 bezoekers, alleen maar lovende reacties en in recensies valt ook te lezen dat het verhaal goed in elkaar zat, dat diverse toneelspelers goed op dreef waren en dat het er bij vlagen om weg ging in het theater. De organisatie is blij. Blij met wat neergezet is. ‘Dit hadden we van tevoren niet durven dromen.’
Appelscha
Domela Nieuwenhuis die uit de lucht op het podium afstevent middels een kabelbaan, een liefdesnest in de bomen waar een aantal scènes zich afspelen, een fanfare die tussen het publiek door loopt. Het was een waar spektakel. ‘Dit heeft Appelscha toch maar even neergezet’, zegt één van de toneelspelers. ‘Geweldig was het om te doen’, vertelt Mireille Jonkers, die Anneke speelde in het stuk. ‘Ik had het nog wel drie weken achter elkaar door willen spelen’, zegt ze na de slotavond. Ze werd in het stuk verliefd op Jan, terwijl ze niet weet wie hij echt is. Het is een verboden liefde, omdat hij als zoon van de veenbaas, rijk is en zij als dochter van een veenarbeider aan de andere zijde hoort te staan. Het verhaal is een totaal nieuw leven in geblazen. Een staande ovatie volgde na elke voorstelling. En ook tijdens de tweede helft van het stuk kwam iedereen even in de benen. ‘De rechtbank. Wilt u allen gaan staan’, zegt Kees van der Veen voorafgaand aan de rechtszaak, het Hongerproces.
‘Ik blijf bij mijn proces-verbaal. De veenarbeiders zijn schuldig’, zegt veldwachter Bijl tijdens de rechtszaak waar alles om draait tijdens theaterstuk. Er volgt boe-geroep van de afgeladen volle tribune. Het publiek is het oneens met Bijl, gespeeld door Fedde van den Berg. Hij speelde een gemene veldwachter. Drie veenarbeiders worden voor vijftien maanden vastgezet om hun zonden te overdenken.
Hoe kalmpjes en zelfverzekerd Bijl is, des te fanatieker zijn de arme dorpsbewoners in het Appelscha van 1893. Ze vechten voor betere arbeidsomstandigheden. Tijdens een oproer eisen dorpelingen, aangezet door Domela Nieuwenhuis, broodbonnen bij de armenvoogd, drie van hen nemen het voortouw. Ze hebben zich zo ingeleefd in hun rol dat hun stemmen er zelfs van overslaan.
Vele factoren maken het zware onderwerp erg luchtig. Zo maakte een opvallend geklede rapper zijn opwachting. Hij wordt bijgestaan door een zuster, die herhaaldelijk oproept: ‘Er moet brood in, er moet brood in!’ Duidelijk wordt dat de bewoners destijds niet veel anders binnenkregen dan aardappelen. Ook zijn er vooraf opgenomen zwartwit films te zien op een 5 x 2,5 meter scherm, midden op het podium. Daarop waren diverse scènes te zien. Het werd onderdeel van het verhaal. Zo was te zien hoe toneelspelers in een vooraf opgenomen filmpje naar het gemeentehuis fietsten. Gedurende de bewegende beelden werd het podium omgebouwd en de acteurs haastten zich naar de andere kant van het bostheater om op de fiets het theater in te fietsen. Het was niet alleen vermakelijk, het was goed uitgedacht.
Veel lof is er voor Leo de Jong, die slechts drie dagen de tijd had om zijn teksten uit zijn hoofd te leren. Het is net alsof hij er al maanden op oefende. Hij deed het volledig uit zijn hoofd. De vorige ‘Domela’ raakte drie dagen voor de eerste voorstelling zijn stem kwijt door een longontsteking.
Ook de slotscène, een nieuwsuitzending van Friesland Vandaag van Omrop Fryslan zal velen nog lang bijblijven. Daarom zag het publiek hoe het afliep met de veldwachter. Die werd namelijk kort voor de vrijlating van het gevangen genomen drietal vermist. De nieuwslezer zegt dat er bij graafwerkzaamheden in een nieuwbouwwijk in Appelscha een veenlijk is gevonden. Het gaat om een goed bewaard gebleven lichaam in een uniform. En hij had ook een gummiknuppel bij zich. Het publiek lag dubbel. Alleen maar blije gezichten verlieten het openluchttheater.
Henk Vondeling