Het Hongerproces

Door Geert Veen – februari 2019

Hoe het allemaal begon

Tijdens de jaarlijkse fietstochten langs de monumenten van WO II, georganiseerd door de Historische Vereniging Appelscha, komt deze tocht ook bij het monument van Jo de Haas op het kamppeerterrein tot Vrijheidsbezinning nabij de “Zeuvenakkers”. Dit monument is ooit gemetseld door de bekende Appelschaster en vrije socialist Tinus Veenstra. Maar Tinus Veenstra was niet alleen timmerman/metselaar, nee, hij was ook een fel voorvechter van het vrije socialisme en schreef ook verhalen en toneelstukken. O.a. van zijn hand kwam het toneelstuk “Het Hongerproces van Appelscha 1893”. Over Tinus Veenstra zijn er stukken verschenen in diverse uitgaven van de Zoolstede. Wiebe Rinks de Jong en Carol J. Klok besteedden beiden vele woorden aan Tinus Veenstra. Deze verhalen intrigeerden mij en daarom zocht ik contact met Carol Klok met de vraag: zou het een idee zijn om het toneelstuk “Het Hongerproces” weer boven water te krijgen en te laten opvoeren in het openluchttheater? Carol was hier gelijk voor en zo begon in 2015 de zoektocht naar dit stuk. Bekend was dat het een keer was opgevoerd achter het Compagnonshotel in 1946. Eerst hebben we onze vraag neergelegd bij de beheerders van het bewuste kampeerterrein, van hen hoorden we dat een deel archief van Tinus Veenstra op het terrein lag opgeslagen. We hebben hen gevraagd of men wilde kijken of daar het toneelstuk ook bij was. Het duurde enkele maanden, maar het antwoord was: “Wij hebben het niet!”

Daarop hebben we contact gezocht met Ron Blom, archivaris van het Amsterdams archief en ook een regelmatige gast op het kampeerterrein. Ron is zijn speurtocht begonnen en kwam bij de heer Bervoets terecht die ook geen uitsluitsel kon geven, men heeft zelfs gezocht in de archieven te Brussel. Wij kregen het gevoel “het is er wel geweest maar niet terug te vinden”.

Op 18 mei 1981 schreef Tinus Veenstra het volgende aan een vriend:

Via een verzamelaar kregen we de overlijdenskaart van Tinus Veenstra in handen waar een adres op stond van zijn schoonzoon S. van Linde die in Jubbega woonde. We hebben contact gezocht met de heer Van Linde en deze nodigde mij uit langs te komen. Van Linde had wel enkele foto’s en videobanden, maar geen toneelstuk. Daarop ben ik de media gaan aanschrijven of er ergens iemand was die zich iets kon herinneren van dit toneelstuk. Het duurde enkele weken tot ik Kees van der Veen tegen kwam in de supermarkt hier in Appelscha. Kees vroeg mij hoever wij waren met onze zoektocht. “Het schiet nog niet erg op”, zei ik. “Wel”, zei Kees, “ik heb meegedaan in het stuk toen ik dertien jaar was. En ik heb het programmaboekje van de opvoering in 1946 nog wel!!” Dit was voor Carol en mij een grote doorbraak, nu konden wij in ieder geval zien hoeveel mensen meegedaan hadden in 1946. Maar ja, hiermee hadden we nog geen tekst. Wel hadden wij het complete verslag van het proces-verbaal, maar waar haal je een tekstschrijver vandaan die aan de hand van dit proces-verbaal een stuk kan schrijven. Daarom hebben we de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden aangeschreven met de vraag of er in hun studeervakken ook toneelstukschrijven zat. Omdat wij na een half jaar nog steeds geen antwoord hadden gekregen besloten we zelf op zoek te gaan.

Bij toeval spraken wij Henk Vondeling, journalist bij de Nieuwe Ooststellingwerver en Henk bood aan dat hij wel een poging wilde wagen het stuk te gaan herschrijven. Als wij maar zorgden dat hij de nodige info kreeg. Dit was niet tegen dovemans oren gezegd: Henk werd bedolven onder info omtrent dit onderwerp. Henk is begin 2018 gaan schrijven en hield ons regelmatig op de hoogte van zijn vorderingen. Maar… dan rijst de vraag: waar halen wij de eventuele toneelspelers vandaan?? Dit bleek eenvoudiger dan gedacht want één telefoontje naar Agnes Gorter van de toneelclub “Vriendenkring” en Agnes was gelijk enthousiast. Agnes moest eerst weten hoeveel spelers er nodig waren, dit konden wij niet gelijk zeggen, want in het oude programmaboekje van Kees van der Veen stonden wel ca. 40 spelers. Zoveel spelers heeft “Vriendenkring” natuurlijk niet. “Maar”, zei Agnes, “jullie moeten allereerst op zoek gaan naar een regisseur”. Zij kon mij wel een tip geven: “Bel maar met “Kunstwerf” in Oosterwolde, die hebben vast wel een idee”. “Kunstwerf” gebeld, ik kreeg Johan Liest aan de telefoon en stelde hem mijn vraag, waarop Johan antwoordde: “Dan ben je aan het juiste adres, maar waar gaat ’t om?” Johan uitgelegd waar wij een regisseur voor zochten en na enige bedenktijd stemde Johan toe om als regisseur op te gaan treden bij ons openluchtspel “Het Hongerproces van Appelscha in 1893”. Daarop heb ik een werkgroep geformeerd met daarin: Carol J. Klok, Johan Liest, Gerard Oosterlaar (financiële zaken), Henk Vondeling en ikzelf. Vele vergaderingen volgden en wij kwamen tot duidelijke afspraken. Henk had eind september 2018 het script gereed en na enkele correcties kon het scriptboekje gedrukt worden.

De bekende Appelschaster vrije socialist Tinus Veenstra schreef het toneelstuk direct na WO II naar aanleiding van een broodoproer dat in 1893 in Appelscha plaatsvond. Het stuk werd eenmalig opgevoerd op 1 mei 1946 in een tent achter het toenmalige Compagnonshotel. Veenstra’s script ging helaas verloren, maar journalist Henk Vondeling schreef een nieuwe versie met een duidelijke knipoog naar onze tijd. Inmiddels zijn voor de uitvoering subsidies verleend door het Iepen Mienskip Fûns, Fonds Ooststellingwerf, Stichting Bercoop Fonds, Prins Bernard Cultuurfonds en Plaatselijk Belang Appelscha. Spelers van toneelvereniging “De Vriendenkring” uit Appelscha hebben zich bereid verklaard hun volledige medewerking te willen verlenen aan dit theater spektakel in Openluchttheater De Koele. Dit zal gebeuren onder regie van Johan Liest op 13, 14 en 15 september van dit jaar. Het ligt in de bedoeling een try-out te geven voor de leerlingen van de hoogste groepen van de basisscholen uit Oost- en Weststellingwerf. De HVA geeft ondersteuning bij de bouw van decors, het maken van kostuums, etc.

Op de volgende pagina:

Het Hongerproces smaakt naar meer