HISTORIE APPELSCHA

De historie van Appelscha in het kort.

Appelscha, in een ver verleden ook wel Appelsche genoemd, is een dorp in Stellingwerf-Oosteinde
met een rijke geschiedenis. Appelscha bestond uit de nederzetting rond de Boerestreek en de buurtschappen Aekinga, Terwisscha en De Bult, met in hun midden de Trefkerk, zoals hij later genoemd werd, bereikbaar via de aloude kerkepaden. In 1247 werd deze kerkgemeenschap al genoemd! Eeuwenlang was Appelscha een kleine boerengemeenschap, ingeklemd tussen de droge zandige heide en het schier eindeloze natte veen, toen nog de Appelschaster- en Fochteloër venen genaamd. Samen met de boeren van 'de Fochtel' werden rond 1450 leidijken aangelegd om het zure lekwater uit dat veen en hun akkers te weren.

Het graven van de vaart maakte de turf bereikbaar en leverde later landbouwgrond op.
De komst van duizenden Friese turfstekers zorgde vanaf 1827 voor veel commotie. De sociale-, woon- en voedselsituatie was ronduit slecht. Veel van die arbeiders gingen op of bij het af te graven veen wonen op de plaats waar nu het dorp Ravenswoud ligt, hetgeen de turfstekers de lange mars vanaf de Boerestreek bespaarde. Het zand ten zuiden van het dorp ging stuiven, waardoor de akkers van de boeren onderstoven. Staatsbosbeheer begon daarom rond 1900 met de aanplant van bos. Daaraan danken we nu nog dat bos en duin bijna tot aan de Boerestreek doorlopen. Het trok veel toerisme en Appelscha werd in heel Nederland beroemd om zijn natuurschoon.

Rond 1890 bracht de turf minder op door de komst van de steenkool.Dat was het begin van een roerige periode met veel stakingen, met als tragisch hoogtepunt het hongeroproer
van 1893. De stakers werd moed ingesproken door Domela Nieuwenhuis. Later had Pieter Jelles Troelstra ook grote invloed. Van lieverlee werden de turfstekers boerenarbeiders. Ook mochten ze 's winters in de bossen van de Reserve Kas werken, een soort sociale instelling. In 1922 werd het Friesch Volkssanatorium uit Joure naar Appelscha overgeplaatst. Vele duizenden patiënten wachtten hier jarenlang op hun genezing. De vereniging "Beatrixoord" telt nu nog 30000 leden. Zo heeft door de jaren heen bijna elke vierkante meter van Appelscha, Ravenswoud, Fochteloo en Langedijke wel een stukje geschiedenis voortgebracht: een geschiedenis die waard is om bewaard te worden voor het nageslacht.


Uit de geschiedenis van de Sint Nicolaas kerk te Appelscha.

Jan Ennik en Rienk Klooster hebben een vernieuwde uitgave van dit boekje over de geschiedenis van de kerk in Oud-Appelscha verzorgd. Jan Ennik weet aannemelijk te maken dat dit kerkje voor 1328 gesticht moet zijn. Was de kerk van Appelscha oorspronkelijk verbonden met de kerken van Donkerbroek, Haule, Oosterwolde en Fochteloo, later alleen met beide laatstgenoemde.

In 1839 werd de kerk van Appelscha zelfstandig. Dat zal te maken hebben gehad met de groei van de bevolking na het begin van de vervening in 1827. De kerk stond eenzaam op de heide en daarom werd er in 1869 een kerk gesticht aan de vaart. Jan Ennik gaat ook uitgebreid in op de bouwkundig-historische geschiedenis van de kerk. De toren is in 1857 afgebroken en op die plaats is er bij de kerk een stuk aangebouwd.

De kerk is in 1903 verdwenen en toen is er op die plaats een nieuw godshuis gesticht. In deel II van het boekje gaat Rienk Klooster in op de geschiedenis van de toren. Hij komt tot de conclusie dat de oorspronkelijke zadeldaktoren waarschijnlijk in 1789 is afgebroken en vervangen door een exemplaar met een spitse toren. Deze toren en de klokkenstoel die er in gebouwd was, waren rond 1850 in zo'n slechte staat dat de klok niet meer geluid mocht worden. Die toren moet ingebouwd zijn in de kerk, geconstrueerd boven het portaal en rustend op pilaren. Die toren is in 1858 afgebroken en de klok zal toen wel in een klokkenstoel geplaatst zijn op het kerkhof bij de kerk.

Johan Oosterloo


Bestellen?
Dit prachtige boekje, dat weer een stuk geschiedenis van ons dorp aan de vergetelheid ontrukt, is verkrijgbaar bij de Historische Vereniging Appelscha e.o. en kost € 3,50.
Hoe te bestellen? Klik hier